Grote brandnetel (Urtica dioica)

Wij mensen hebben een merkwaardige haat-liefde verhouding met de brandnetel. Aan de ene kant zijn we huiverig voor zijn venijnige brandharen die ons onaangenaam prikken en kleine bultjes op de huid achter laten. Aan de andere kant maken we in ruime mate gebruik van zijn geneeskrachtige werking en gebruiken we de plant onder meer in gerechten.

Daarnaast heeft hij een aantal nuttige toepassingen voor mens en dier die je niet zo snel zou verwachten bij deze 'stekel'.

De Latijnse naam van de brandnetel is 'Urtica dioica' wat tweehuizig betekend. Tweehuizigheid wil zeggen dat een plant of alleen mannelijke bloemen (meeldraden), of alleen vrouwelijke bloemen (stamper) bevat. Urtica is afgeleid van het woord 'urere' wat branden betekent.

Er bestaat ook een kleinere, eenhuizige, soort. De Latijnse naam hiervan is 'Urtica urens'. De mannelijke en vrouwelijke bloemen bevinden zich bij deze soort op dezelfde plant. Beiden hebben dezelfde inhoudsstoffen en eigenschappen. Van origine is de plant van Euro- Siberische oorsprong en is een overblijvende zomer- en herfstbloeier.

In de oudheid was men al bekend met de geneeskracht van de brandnetel. De Griek Hippocrates (ca.460-ca.377 v.C.) ,vader van de geneeskunde, paste al de urinedrijvende werking van de plant toe. Hadden de oude Romeinen last van haaruitval dan gebruikten zij hiervoor de brandnetel. En wat te denken van het feit dat ze het zaad van de brandnetel gebruikten omdat daar stoffen in zitten die de zaadproductie bij de man stimuleren. Zo kan de plant dus naast prikken ook nog flink 'prikkelen'. 'Rare jongens, die Romeinen' maar ze wisten wel wat goed voor hen was.

Inwendig gebruik

Urineafdrijvend
De brandnetel werkt urineafdrijvend en zorgt voor een betere uitscheiding van urinezuur. Urinezuur kan uitkristalliseren in gewrichten en daar ontstekingen veroorzaken (b.v. jicht). Brandnetel maakt het urinezuur los, waardoor het in de bloedbaan terecht komt en zo beter kan worden uitgescheiden.

Reinigingskuur
Wat dacht je van een oppepkuurtje in het voorjaar? Je wordt verlost van je vervelende 'lentemoeheid' en alle afvalstoffen in je lichaam worden verwijderd.

Bloedarmoede
Door de rijke hoeveelheid aan gebonden ijzer is de plant goed toe te passen bij bloedarmoede.Voor snel vatbare personen een ideale mineralenbron.

Zaadproductie
Wat de Romeinen al lang wisten en wat wetenschappers bevestigen: er zitten stoffen in het zaad van de brandnetel die de zaadproductie bij de man stimuleren.

Melkproductie
Tip voor zogende vrouwen: brandnetelthee bevordert de melkproductie.

Kalk en kiezelzuur
Deze twee stoffen in de brandnetel zorgen voor een betere conditie van haren, nagels, botten en het gebit. Door de onderlinge samenwerking van de mineralen in de plant worden ze beter door het lichaam opgenomen dan b.v. pure kalk- of kiezelzuurtabletten.

Uitwendig gebruik

Haaruitval
Gebruik een aftreksel van de brandnetel als haarwater
tegen haaruitval.

Jeuk
Gebruik brandnetelthee bij huiduitslag met een brandend gevoel of jeuk. Niet te veel, anders kan er juist jeuk veroorzaakt worden.

Reuma (volksgeneeskunde)
Vroeger wreef men de verse brandnetel op een pijnlijke reumaplek om zo voor een betere doorstroming van het bloed te zorgen waardoor afvalstoffen vlugger verdwenen.

Kruid voor de slanke lijn
De brandnetel zet de nieren aan het werk. Brandnetel ruimt de afvalstoffen in ons lichaam op. Doordat de brandnetel voor een betere stofwisseling zorgt is deze bij uitstek geschikt om af te vallen. Als je elke dag wat gedroogde of verse brandnetel eet, zal je urine er de eerste dagen wat donkerder uitzien en iets sterker ruiken. Ook zal je iets meer dan normaal naar het toilet moeten. Maar wees voorzichtig: overdaad schaadt. Teveel aan brandnetels kan nierkolieken veroorzaken.

Waarschuwing
Ondanks dat veel kruiden uit de natuur probleemloos genuttigd kunnen worden, geldt dat overdadig gebruik kan lijden tot schade.

Ondanks dat de meeste planten uit de natuur zonder problemen genuttigd kunnen worden, geldt voor kruiden ook dat extensief gebruik kan lijden tot schade. Voor je over gaat tot het eten van zelf geplukte kruiden of planten dien je er zeker van te zijn dat ze ook eetbaar zijn!

De brandnetel is het beste te vergelijken met spinazie. Door de milde kruidige smaak kun je ze prima verwerken tezamen met andere kruiden of groenten, in soepen, salades of als gewoon als stampot. Ook wordt de plant gebruikt voor het trekken van verschillende soorten thee. Een paar uur na het plukken zal de plant je niet meer prikken en ook het koken maakt de brandharen onschadelijk.
Net als bij alle nitraathoudende groenten is het niet aan te raden om gerechten waarin brandnetels zijn gebruikt later nog eens op te warmen.
Eet smakelijk

Brandnetelsalade
Voeg aan 2-4 eetlepels kwark een fijn gesneden teentje knoflook, een handjevol jonge brandnetelblaadjes en andere gesneden voorjaarsgroenten toe.

Brandnetelkroketten
De bladeren tot een dikke brij koken en er een deegachtige massa van kneden tezamen met eieren, melk en meel. Voeg kruiden naar smaak toe. Vorm van het deeg kroketten en bak ze op gematigd vuur in olie of boter.

Gekookte brandnetels
Kook de jonge spruiten van de brandnetel 10 min. in water. Laat ze uitlekken, hak ze fijn en smoor ze in boter of olie met een fijn gesnipperd uitje.
Voeg wat melk of groentebouillon toe en kook het gerecht iets in. (Melk is wat milder). Zout, peper, nootmuskaat en wat suiker naar smaak toevoegen. Serveren op een omelet of met aardappelpuree.

Brandnetelsoep
400 gr.jonge brandneteltoppen
2 halfgaar gekookte aardappelen
1 ltr. melk of 8-1/2 dl. water
1 grote ui
1 teentje knoflook
2 eetlepels olie of boter

Was de brandnetels goed in koud water. Verwijder de bladeren van de steel. Houd een kleine hoeveelheid apart voor de garnering. Doe de olie of boter in een pan en smoor de bladeren, stelen, ui en knoflook 10 minuten. Voeg de melk (of het water) en de aardappelen toe en laat alles nog eens 10 minuten koken. Laat de soep iets afkoelen en zeef of vermaal alles met een mixer tot een glad geheel. Warm de soep weer op, snij de apart gehouden bladeren fijn en strooi ze voor het opdienen over de soep. Breng het geheel op smaak met zout en peper.

Brandnetelnoedels
fijngehakte rauwe brandnetelbladeren
1 theelepel boter
broodkruim of paneelmeel
1/2 ei per persoon
bonenkruid
basilicum.

Meng de boter met het broodkruim en de eieren. Voeg de andere gerechten toe en kneed alles goed door elkaar. Vorm hiervan kleine balletjes en kook ze gaar in zout water of in de soep.

brandnetelsoufflé
1 kg. jonge brandnetelblaadjes
4 kleine broodjes of beschuit
15 gr. boter of 2 eetlepels olie
1 glas melk
2 uien fijngesneden
1 ei
venkel
zout

Kook de brandnetels 10 min. in water met wat zout. Laat ze uitdruipen en hak ze fijn. Doe de boter of de olie in de pan. Voeg de ui en verkruimeld brood of beschuit toe en laat het geheel 2 min. sudderen. Scheid het ei en klop het eiwit luchtig. Meng de brandnetels samen met het eiwit, dooier en broodkruim. Voeg zout en venkel naar smaak toe en schep het in een goed ingevette schaal. Zet het een half uur in een voorverwarmde oven (190 graden) en dien het meteen op.

Brandnetelthee
Voorjaarsthee: neem 1 theelepel kruid per kop water en laat dit 5 minuten koken. Goed tegen voorjaarsmoeheid.

We zijn inmiddels al aardig op weg om wat meer respect te kweken voor dit nuttige 'onkruid'. Maar wat dacht je van brandnetelgier, Jawel, dit stinkende goedje wordt vaak ingezet door bio-tuinders tegen luis en rupsen. Als je een bos brandnetels een aantal dagen in een emmer water laat staan zullen ze ontleden en (verdund) prima dienen als bestrijdingsmiddel tegen insecten. Bovendien versterkt dit goedje het blad van andere gewassen zodat ze minder gevoelig worden voor plagen. Voor het recept van brandnetelgier kun je terecht op de pagina kenmerken.

Tenslotte werden brandnetels vroeger gebruikt om er het zogenaamde neteldoek van te maken. Het doek werd gemaakt van de vezels en was sterk en duurzaam.

Neteldoek
In vroegere tijden maakte men gebruik van de vezels van de brandnetel. Men sneed de brandnetelstengels zo laag mogelijk af, ontbladerde de stengels, bond ze in bundels aaneen en liet ze een paar weken in een beek weken. Dit het liefst in stromend water, omdat het anders een uur in de wind stonk. Het groene omhulsel werd op die manier van de brandnetel verwijderd. Daarna werden de stengels gedroogd in de zon. Na splitsing kreeg men lange draden waarmee men uitstekend kon weven. De neteldoek (kleine gazen linnen zeefdoek) heeft zijn naam hieraan te danken.

Mierenzuur
De reden waarom wij van kinds af aan de brandnetel direct herkennen ligt ongetwijfeld in het feit dat we, na geprikt te zijn door de plant, het enige tijd aanhoudende jeukgevoel voortaan graag willen voorkomen. Holle brandharen overdekken het grootste deel van de plant en bevatten onder meer de voor de huid bijtende vloeistof mierenzuur. Slechts een lichte beroering van de vlijmscherpe top van een brandhaar is voldoende om in de huid een klein wondje te maken en het bijtende vocht in de huid in te brengen. Deze zeer kleine hoeveelheden mierenzuur zijn overigens ongevaarlijk voor de gezondheid en veroorzaakt niet veel meer dan een korte hevige jeuk en wat kleine (mieren) bultjes op de huid.

Er gaat zelfs een geneeskrachtige werking vanuit bijvoorbeeld bij reuma. De brandhaar is slechts 1,5 a 2mm lang en zo dik als een haar. Aan de basis van de haar zit een klein reservoir waarin ondermeer het mierenzuur is opgeslagen. De brandharen staan schuin omhoog gericht en als je ze van onderen benadert breken ze af zonder je te prikken. Mierenzuur wordt toegepast in de landbouw en veeteelt, de schoonmaakbranche, door imkers en in voedsel (E-236).

Brandnetelgier
Hoewel deze 'gier' een niet al te prettig riekend goedje is werkt het uitstekend voor bestrijding van ongedierte op planten. Neem hiervoor de grote planten en verwerk ze in zijn geheel.
Snelle brandnetelgier
Zet de brandnetels 24 uur op een koele plaats in een emmer schoon water. Het water zal hierna 'prikkelig' aanvoelen en kan over alle gewassen met luizen verspoten worden.

Echte brandnetelgier
Laat de brandnetels een aantal dagen in een emmer schoon water staan. De brandnetels zullen geheel of gedeeltelijk ontleden en gaan stinken. Zeef de drek door een doek en vermeng het met water in de verhouding 1 deel gier op 5 delen water. besproei hiermee de planten. De gier beschermd de planten tegen diverse insecten en versterkt tevens het blad tegen ziekten..

Brandneteltouw
Men maakte ook touw van de brandnetels. Dit touw was ijzersterk en werd onder andere gebruikt, als een koe moeilijk kon kalveren. Daar heb je een sterk touw voor nodig, vraag dat maar aan de boer. Een voordeel was, dat brandneteltouw minder vlug infecties veroorzaakte dan een vuil touw ergens in de hoek van de stal.

Een prettige bijkomstigheid voor insecten is dat de meeste grazende dieren de brandnetel ongemoeid laten. Meer dan 40 soorten insecten maken dan ook graag gebruik van de diensten van deze plant. Hieronder een kleine greep:

Dagpauwoog (Inachis io): Deze prachtige vlinder zet ondermeer zijn eitjes af op de brandnetel.
Brandnetelschildluis (Orthezia Urticae): Een schildluis die zijn eitjes bij voorkeur op brandnetelblad afzet. Het vrouwtje zuigt zich op de plant vast om het sap als voedsel op te nemen.
Kleine vos (Aglais Urticae): Een zeer algemeen voorkomende vlinder vaak te vinden op brandnetels en distels.
Brandnetelmotje (EurrHypara Hortulata): Een fraai getekende mot die in Nederland algemeen voorkomt op plaatsen waar zich veel brandnetels bevinden.

Vogels
Naast een belangrijke plant voor insecten zijn er tenminste drie soorten vogels die veel plezier beleven aan de brandnetel.
Nachtegaal: Soms gebruikt de nachtegaal de brandnetels om er zijn nest in te bouwen.
Bosrietzanger: Ook deze vogel maakt vaak tussen de brandnetel zijn nest.
Kippen: Kippen schijnen brandnetels lekker te vinden. Vraag me niet waarom.

De brandnetel gedijd het beste op voeding- en stikstofrijke grond. Als de brandnetel welig tiert is er vaak sprake van overbemesting. Langs landbouwgronden, golfterreinen en compost- of mesthopen kun je hem dan ook uitbundig zien groeien, waarbij ze wel een hoogte van 2 meter kunnen bereiken. Toch is er een plek waar ze het ook zonder deze 'onnatuurlijke' bemesting uitstekend doen.

In de zogenaamde zoetwater getijdengebieden, waar zich vaak vloedbossen bevinden, overwoekeren de brandnetels vaak de andere vegetatie. Dit komt omdat deze bossen bij hoge waterstanden regelmatig overstromen en er veel riviersediment achterblijft als het water zich weer terugtrekt. Hierdoor is de bodem zeer voedselrijk en daar houdt de brandnetel van.

Zich uit de netels redden: je uit een moeilijke 'netelige situatie redden.
Op netels zitten: uitdrukking gelijk aan op hete kolen zitten.
Netelig: een netelige zaak, aard, zaak of omstandigheden hebben.

Benamingen: stinknetel, verkeerde netel wilde netel en grote netel.

Netelsprookje
Er was eens een prinsesje dat zeven brandnetelhemdjes voor haar betoverde broers weefde. Zij waren door hun boze stiefmoeder in zwanen veranderd. Net voordat het prinsesje op de brandstapel zou worden geroosterd, gooide ze de hemdjes over de voorbijvliegende zwanen. Meteen veranderden zij in echte prinsjes. Maar één van de prinsjes had geen mouw in zijn hemd en loopt nu nog altijd rond met één zwanenvleugel.

© biesbosch.nu / laatste update: 2007-04-02

© biesbosch.nu 2024