IJsgang
Een van de grote angsten van de bewoners van het rivierengebied was de ijsgang in de rivieren tijdens vorstperioden. Zware ijsgang en kruiend ijs konden immers veel schade aan dijken en bruggen toebrengen. Nog gevaarlijker waren de ijsdammen van soms wel 10 meter hoog die de afvoer van het water blokkeerden. Hierdoor kon het water achter de dam dramatisch snel stijgen en moesten de bewoners, voor zover mogelijk, een goed heenkomen zoeken.

Hoewel ze meestal niet volkomen waterdicht waren, liep al bij normale watertoevoer het water voor deze ijsdammen vaak zo hoog op dat de dijken overliepen en doorbraken. Berucht zijn de riviervakken van de Waal bij Nijmegen en op de Maas tussen Heerewaarden en Loevestein. Hier lagen een aantal bochten en ondiepten en er was een relatief lage stroomsnelheid van het water. De kans op ijsdammen bij vorst was hier het grootst.

Pas in de tweede helft van de negentiende eeuw werd een start gemaakt om loop en bedding van de rivieren drastisch te reguleren en te verbeteren. Ook werden de dijken aanzienlijk versterkt. Het graven van de rivier de Nieuwe Merwede is hiervan een mooi voorbeeld.
(bron: watersnood tussen Maas en Waal, Driessen, Walburg Pers, 1994

Lees ook het curieuze logboekverslag van de ijsbreker Jan Blanken Jz.

Logboekverslag Jan Blanken Jz.
Rapport inzake ijsbreken van de ijsbrekers "Jan Blanken Jz" en "Zijpe' in januari 1941.
Een verslag van J. Vermeulen.

Zaterdag 4 Januari 1941 is de "Jan Blanken Jzn" om 11 uur van de Bomkade naar de Riedijkshaven vertrokken om bij de machinefabriek van Koopman de ijsploeg aan te hangen en daarmede gereed om 16 uur. De "Jan Blanken" en de "Zijpe" zijn toen vertrokken naar Gorinchem en daar gemeerd om 18.30 uur. Beneden Merwede een kleine strook drijfijs en Boven Merwede ongeveer de helft van de rivier. Motorschipper Kalis en dekknecht de Leeuw aan boord van de "Jan Blanken Jz" gekomen om daar werkzaam te zijn.
Zondag 5 Januari 1941.
De ijsbrekers "Jan Blanken Jz" en de "Zijpe" zijn hedenmorgen om 9.30 uur van Gorinchem vertrokken met het doel de rivier de Waal open te houden tot Zaltbommel. Onderweg varende heeft de "Jan Blanken Jz" een rode ton gevischt gemerkt Zaltbommel Waal en de "Zijpe" een zwarte ton. De rivier was ongeveer overdekt met drijfijs van verschillende zwaarte. Te Zaltbommel gearriveerd om 12.45 uur en daar het ijs goed drijvende was weer teruggekeerd en naar Werkendam gevaren om te zien of alles ook daar goed ging. Ook daar ging alles goed. De Beneden Merwede en de Nieuwe Merwede loosden allebei goed. Daarna weer teruggevaren naar Woudrichem en het voorste gedeelte van de afgedamde Maas open gebroken daar de veerboot Woudrichem-Gorinchem niet aan zijn steiger kan aanleggen. Terug naar Gorinchem en daar hebben de ijsbrekers "Jan Blanken Jz" en de "Zijpe" om 16.30 uur gemeerd.
Dinsdag 7 Januari 1941.
...op de Beneden Merwede gekomen zijnde nabij kmr 962 zat het ijs vast en na nog 1 km doorgebroken te zijn, zijn de ijsbrekers teruggekeerd daar er voor stroom geen doorkomen aan was en over de Nieuwe Merwede en de Dordtsche Kil in Dordrecht gekomen. Op de Beneden Merwede hebben de ijsbrekers toen ijs gebroken tot ongeveer kmr 974 en zijn daarna bij machinefabriek Koopman om 20 uur gemeerd om daar de nieuwe stuurkettings van de ijsbreker "Ch. Brunings" te laden en nachtrust te houden.
Donderdag 9 Januari 1941.
...Nieuwe Merwede en Boven Merwede tot ongeveer 5/10 overdekt met zwaar drijfijs. Te Gorinchem om 12 uur, vertrokken om 12.25 uur over de Nieuwe Merwede Dordtsche Kil naar Dordt aankomst te Dordt bij de pontonnierskazerne om 15.15 uur. In de Dordtsche Kil licht gevroren ijs tot kmr 983 daarna tot kmr 978 zwaar ijs en tot het Zwijndrechtsche veer middelmatig drijfijs. Vertrokken van Dordrecht om 15.35 uur met de Hoofding. v. Spanje en de Techn. hoofdambt. De Vlieger naar de Beneden Merwede om ijs te breken. Begonnen met ijsbreken om 17.30 uur van de haven van Sliedrecht tot kmr 967. Teruggekeerd naar Dordt en gemeerd in de Bomhaven om 19.45 uur.
Vrijdag 10 Januari 1941.
Heden morgen om 8.30 uur is de ijsbreker "Jan Blanken Jz" van Dordt vertrokken en in het Mallegat gaan breken tot de zeehaven van Dordrecht, daar dat gedeelte van kmr 978 tot 980 vast zat. Om 9.50 uur opgevaren naar de Beneden Merwede en begonnen bij de Sliedrechtse brug om 10.30 uur daar een gedeelte van ongeveer 1 km boven de brug van de linkeroeverzoom overgezakt was naar de rechteroever. Doorgevaren om 10.45 uur de Beneden Merwede op tot kmr 967 en daar begonnen met breken om 11.15 uur en doorgebroken tot Hardinxveld en daar de Beneden Merwede toen open was en dik van de mist is er te Werkendam gemeerd om 18.30 uur.
Zaterdag 11 Januari 1941.
Heden middag is de ijsbreker "Jan Blanken Jz" wegens dikke mist om 14 uur van Werkendam vertrokken naar de Moerdijk. De Nieuwe Merwede was ongeveer voor de helft bedekt met drijfijs, bij het huis den Deen werd het overdekt maar alles was drijvende. Voor de haven van Moerdijk moest een strook ijs van ongeveer 150 m breedt gebroken worden om in de haven te komen. Daarna gemeerd en kolen geladen te 16 uur.
Zondag 12 Januari 1941.
Vertrokken van Moerdijk hedenmorgen de ijsbreker "Jan Blanken Jz" om 9 uur, om de Dordtsche Kil open te breken. Begonnen bij kmr 988 tot kmr 987 daarna open water tot kmr 981, gebroken tot kmr 976. Het ijs in de rivier was toen drijvende met de ebstroom mee. Van kmr 976 op de Beneden Merwede tot kmr 964 open water en daarna weer ijs gebroken tot ongeveer kmr 961. Om 15.35 uur teruggekeerd naar Hooikade te Dordt en gemeerd in de Bomhaven om 17.15 uur.
Dinsdag 14 Januari 1941.
Hedenmorgen is de ijsbreker "Jan Blanken Jz" van de Bomhaven vertrokken om 9 uur met bestemming de Dordtsche Kil open te breken. De rivier zat vast vanaf het boveneinde van het Mallegat tot het beneden einde van de Kil. Aan het beneden einde van de Kil begonnen met open maken en de ebstroom voerde het ijs het Hollandsch Diep af. Doorgebroken tot kmr 980 waar al het ijs toen al drijvende was. Naar de Kalkhaven gevaren en daar getelefoneerd om 11.30 uur. Vandaar weer door het Mallegat en de Kil gevaren tot het Hollandsch Diep. Op het Hollandsch Diep weinig drijfijs. Door de Kil en het Mallegat het ijs fijn gevaren en daarna naar de Kalkhaven gevaren om te telefoneren te 14 uur. Vandaar vertrokken en gemeerd in de Bomhaven te 14.30 uur.
Zondag 19 Januari 1941.
Hedenmorgen is de ijsbreker "Jan Blanken Jz" om 9.30 uur van Moerdijk vertrokken om over de Nieuwe Merwede en Boven Merwede naar Woudrichem te varen. Op het Hollandsch Diep tot de Jacomienplaat open water, daarna papijs tot kmr 974 en daarna gemengd met eenige schollen in het papijs. Tusschen kmr 966 en 964 een strook ijs weggebroken van ongeveer 800 m lang en 60 m breed aan de linkeroever. Bij kmr 962 aan de linkeroever een strook ijs weggebroken van + 400 m lang en 50 m breed. Tusschen kmr 960 en 958 een strook ijs van 10 tot 15 m losgemaakt. Doorgevaren naar Loevestein en alles in orde bevonden. Het drijfijs op de Waal was + 0,2 van de rivier. Teruggevaren naar Moerdijk en gemeerd om 17 uur.
Maandag 20 Januari 1941.
Hedenmorgen is de ijsbreker "Jan Blanken" van Moerdijk vertrokken om 9 uur. Eerst het achterste gedeelte van de Moerdijkhaven open gebroken daar er een motorboot van de Duitsche weermacht de haven uit wilde. Op het Hollandsch Diep open water tot aan de Jacominplaat, daarna tot de Ottersluis voor 0,5 overdekt, daarna een kleine strook drijfijs van ongeveer 1/20.
Dinsdag 21 Januari 1941.
...om 14 uur zijn de ijsbrekers vertrokken met de Hoofding van Spanje naar de Beneden Merwede. Om 15 uur bij kmr 967 begonnen met breken en om 15.20 bij kmr 964 gekomen zijnde terzijde van de rivier een veilige plaats opgezocht daar toen de rivier met ijs afkwam. Om 15.45 was het drijvende ijs gepasseerd en zijn de ijsbrekers over de Nieuwe Merwede en de Dordtsche Kil naar Dordrecht vertrokken en gemeerd in de Bomhaven om 18.30 uur.
Donderdag 23 Januari 1941.
...naar Sliedrecht gevaren om daar de gemeentehaven open te breken, maar daar er al een geul in gebroken was door een ander vaartuig was het breken daar gauw gebeurd, want om 15.45 uur werd de tocht naar Dordrecht voortgezet en aldaar in de Bomhaven gemeerd om 16.15 uur.
Zaterdag 25 Januari 1941.
...van kmr 1005 gebroken tot kmr 1006.100 waar de "Jan Blanken" zulk zwaar ijs ontmoette dat hij er niet door kon komen, daar in dat gedeelte ijsdammen zaten die op de grond lagen. Van 10 uur tot 12 uur geprobeerd er door te breken, maar de "Jan Blanken" kon er niet door komen. Om 12 uur teruggebroken naar Oud Beierland om te telefoneren en vertrokken van Oud Beierland om 14 uur. Gemeerd in de Bomhaven te Dordrecht om 15.30 uur.

Tot zover deze weergave van het geschreven verslag van J. Vermeulen (in leven gezagvoerder bij rijkswaterstaat). Het verslag is zo letterlijk mogelijk door mij gevolgd met inbegrip van de toen gebruikte wijze van spelling.

J.D. Lafeber

Bron: verslag van J. Vermeulen. (rijkswaterstaat)
Bewerkt door: J.D. Lafeber.
Uit het bewerkte verslag van Lafeber zijn de voor de Biesbosch relevante passages gebruikt.

© biesbosch.nu 2024