|
Amateurarcheoloog Cees van der
Esch wroet al sinds zijn jeugd
in de bodem op zoek naar sporen
uit het verleden. Het Eiland van
Dordrecht en in het bijzonder de
Sliedrechtse Biesbosch hebben
hierbij zijn speciale aandacht.
Jarenlang deed hij verslag van
zijn opgravingen in het
tijdschrift 'Westerheem' van de landelijke
vereniging van de Archeologische
Werkgemeenschap Nederland, en het
regionale kwartaalblad 'Grondig Bekeken'
van de afdeling Lek-en Merwestreek.
In samenwerking met Biesbosch.nu
gaan we een deel van zijn werk
opnieuw publiceren. Zo krijgt u
een prachtig inkijkje in de
ontstaansgeschiedenis van de
Sliedrechtse Biesbosch; een
gebied vol tegenstrijdigheden en
met een niet mis te verstane
historie.
|
 |
Houweninghen onder de loep
deel 2
(vondsten van een voormalig dorp in de polder
Ruygten bezuiden den Peereboom)
Inleiding
In
deel 1 van deze
serie zagen we wat diverse opgravingen in het
gebied langs de Beneden Merwede opleverde en hoe
deze te interpreteren. Deel 2 gaat over de
gevonden fundamentresten van een vakwerkhuisje
en de (herontdekking) van het kerkje van
Houwenighen (red.).
Funderingen
vakwerkhuisje
De fundamenten in de sloot, bestaande uit grote
13e eeuwse kloostermoppen en het steenformaat
21/22 lang (een formaat vanaf ca. 1375 en de
gehele 15e eeuw) blijken van een vakwerkhuisje
afkomstig te zijn met de afmeting van ca. 5,84 x
4,34 meter. De fundering ligt (gemiddeld)
afgedekt met 1,20 meter zavelige klei. De west-
en noordmuur is tweesteens dik (42-45/46cm), en
de Zuid- en oostmuur 33-35 cm dik. De onderkant
ligt op ca. 2,16 meter beneden het maaiveld.
Het is blijkbaar afgebroken tot op de stenen
fundering, enkele uitsparingen op de muur zijn
van het opgaande/staande houtwerk van de
vakwerkmuren.
Van dit houtwerk is een balk en enkele stukken
plank teruggevonden. Uit de eiken balk is door
middel van jaarringen de kapdatum bekend
geworden te weten 1404.
Het vakwerkhuisje is dus kort in gebruik geweest
(tot 1421 of toch misschien langer?). Er bevond
zich een afvoerkoker van baksteen (riooltje) wat
naar een kreek of kreekje moet hebben gelopen.
Ten westen van het huisje. Het profiel van deze
kreek is in de bodem teruggevonden d.m.v.
boringen.
Uit enkele grondmonsters is gebleken dat er
onderandere gierst, lijnzaad en mosterd is
verbouwd. We weten deze informatie van de
opgravingen uit 1988 tot 1990 waar alleen in de
late herfst en winter mocht worden gegraven.
Elke put moest dezelfde dag weer worden gedicht
van de boer, wat een zeer zwaar werk is geweest.
|
 |
|
Luchtopname van het gebied waar
het verdronken dorp Houweninghen
gelegen moet hebben.
Op de achtergrond de
Alblasserwaard met het dijkdorp
Hardinxveld Giessendam.
De brede kreek onderin is het
Gat van de Hengst. Links daarvan
een deel van de voormalige
polder Ruijgte bezuiden den
Peereboom. In deze polder ziet u
een gegraven kreekpatroon.
Mogelijk is met het vergraven
van deze polder de fundamenten
van het kerkje van Houwenighen
verloren gegaan.
Copyright Henk van de Graaf. |
Van de
uitgebreide kaartcollectie van Hingman
(Nationaal archief Den Haag) die betrekking
heeft op de Biesbosch, waarvan de meeste gemaakt
zijn naar aanleiding van conflicten over
begrenzing van visrechten en eendenkooien, waren
er slechts twee, die wij konden gebruiken. Het
betreft schetskaartjes van de landmeters
Cornelis Dammasz. en Coenraet Oelensz. (4) Ze
zijn vervaardigd in opdracht van Arent Cornelisz.
(5), burgemeester van Dordrecht en de Grafelijksheidsrekenkamer van Holland (6). Ze
handelen over de begrenzing van opkomende, dus
aanslibbende stukken land.
De betrokken landmeters hebben in het midden van
de 16de eeuw, de toen aanwezige strook land met
een deel van het Engelbregts Plekske, de
Hoochkil, de Ruijgten bezuiden den Peereboom en
het Cort Ambacht in tekening gebracht.
Met vrij grote nauwkeurigheid hebben zij de
dijkrestanten gereconstrueerd. Daarop staan
enkele bomen en binnen de dijk ligt een
geperceleerd stuk grond waarvan de lengte,
breedte en oppervlakte worden opgegeven.
Aan de oever dan de Merwede staat een
vissershuisje (inmiddels is bekend geworden dat
het hier gaat om een herberg met de naam 'Peluwe'
zoals beschreven in 'De informatie roerende dan
Verdroncken Waert in Zuijthollant anno 1521'
(Valentine Wikaart e.a. 'Nijet dan water
ende wolcken').
Op de achterzijde
van het schetskaartje staat praktisch hetzelfde
afgebeeld, doch met toevoeging van een kerkje,
dat geheel aan de bovenrand is bijgetekend (zie
afbeelding 2 en 3).
Ongetwijfeld is dit de fundering van het
vakwerkhuisje geweest waarvan Lips in 1937 dacht
dat het de kerk van Houweninghen was (7), een herontdekking
dus (zie noot 11).
Op het andere kaartje zijn met het opmeten
kennelijk fouten gemaakt. De roedenmaten zijn
dan ook doorgehaald. Op de achterzijde staat een
tekst geschreven (afb. 4), waarvan we zouden
mogen aannemen, dat deze handelt over de
voorzijde van de kaart. Maar helaas slaat de
gehele tekst op een geheel ander terrein,
namelijk op grond en aanwassen zuidwestelijk van
Dordrecht net buiten de wallen (8).
Het gaat over grondbezit, waarbij burgemeester
Arent Cornelisz meent recht te hebben.
Hij was in een procedure gewikkeld en de tekst
had op een andere kaart moeten staan.
|
 |
|
Afb. 2 Detail van kaart van het
ambacht Houweninghen, links het
Engelbreghtsplekske "ende ouwe
zeghewerp", "de hoghe kil", in
het midden polder Ruygten
bezuiden den Peerboom met "ende
beijtelkil" en Houweninghen,
uiterst rechts, hier net niet
meer zichtbaar Cort Ambacht,
gesigneerd S. Damaeszn. 80 x 28
cm. 4.VTH1958a. Nationaal
archief Den Haag. |
De gevonden fundamentresten zijn
dus niet van de
kerk van Houweningen, maar van genoemd
vakwerkhuisje.
De toevoeging van het kerkje (afb. 2 en 3), toen
misschien nog als een stuk muur aanwezig, is één
van de schaarse, vroege afbeeldingen (het is
mogelijk geen topografisch juiste
weergave) van
gebouwen ten zuiden van de Merwede.
Ook kennen
we nog een niet geheel betrouwbare kaart (1277),
maar waarschijnlijk in de 16-eeuw gemaakt, van
de Alblasserwaard, waarop ook de strook
zuidelijk van de Merwede met de kerkdorpen staat
afgebeeld ("Lande tussen de watere vande Lecke
ende Den Donck", anoniem). |
 |
|
Afb. 3 Detail van afb. 2,
waarbij bovenaan de kerk van
Houweninghen. |
Ook zijn er nogal wat
reconstructiekaarten,
vooral uit de 19de eeuw, die een beeld vormen
van de Waard vóór 1421, maar deze berusten voor
een groot deel op fantasie.
Wordt vervolgt
Cees van der Esch
Papendrecht, 2009
Dit
artikel is de bijgewerkte versie van het
originele artikel uit 1985.
Het is aangevuld en/of gewijzigd in verband met
nieuwe inzichten en latere opgravingen (1988 - 1990).
|
