|
De Tielse kroniek
(Een tijdsbeeld in schrift)
 (Deel
2 De kroniek)
Henk van de Graaf
De kroniek
In
de stad Tiel ligt een document, een oude kroniek uit de 15de
en 16de eeuw. De Tielse kroniek. Na de vertaling in 1978
vanuit het Latijns naar het moderne Nederlands kan iedereen
kennis nemen van de inhoud van dit unieke document.
Beschrijvingen uit eerste hand van stormvloeden, epidemieën,
(stads)branden, dijkdoorbraken en andere zaken maken dat de
kroniek soms leest als een spannend boek.
Hoewel veel van de gebeurtenissen gesitueerd zijn in de
omgeving van de dorpen Tiel en IJzendoorn aan de rivier de
Waal, moeten de bewoners van de dorpen rond De Biesbosch
regelmatig hetzelfde hebben doorstaan.
In een vijftal artikelen zullen we aan de hand van de
kroniek trachten u een beeld te geven van de strijd tegen de
elementen die de 16de-eeuwse 'riviermensen' bijna dagelijks
bezig hield. In dit tweede deel meer over de kroniek zelf.
Zie ook deel 1:
Hoe het begon.
De
Tielse kroniek (deel
2: de kroniek)
Een
geschiedenis van de lage landen van de volksverhuizingen tot
het midden van de vijftiende eeuw met een vervolg over de
jaren 1552 - 1566.
De kroniek is het
product van nijvere verzamelarbeid en van overschrijfwerk
uit reeds bekende oude bronnen. De eerste vijf delen
behandelen de toen bekende wereld, de klassieke oudheid en
de Middeleeuwen.
Het zesde, en tevens omvangrijkste boek, de Chronicon
Tielense is echter origineler.
Naast bekende teksten bevat ze ook informatie uit oorkonden,
mondelinge overleveringen en eigen waarnemingen. Het gaat in
grote lijnen over de bisschoppen van Utrecht, de graven van
Holland en van Gelre en over allerlei gebeurtenissen in de
Lage Landen in de 15de eeuw.
Het begrip 'Lage Landen'
duikt hier overigens voor het eerst op en daarmee is de
auteur de eerste in de geschiedenis die zo trefzeker wist te
benamen, dat wat later Nederland genoemd zou worden.
Het is onbekend waar de
kroniek zich in de 16de eeuw bevond.
In de 17de duikt het ineens op en na wat omzwervingen komt
het in 1768 in het bezit van Johan Diederik van Leeuwen. Hij
laat in 1789 een transcriptie maken van het zesde boek en de
16de-eeuwse continuatie. Op 21 april 1845 schenkt de
kleinzoon van Van Leeuwen een kist bevattende 'eene
verzameling geschriften' aan de stad Tiel.
Vanaf dat moment zou de kroniek in bezit blijven van deze
gemeente.
|
Gezicht vanaf het Bergsche Veld in het land
van Heusden, aan de Doversche sluis, in de
overstrooming, den 15den Nov. 1775. Atlas van
Stolk. |
Het
handschrift
De kroniek bestaat
(keurig ingebonden) uit drie oorspronkelijke zelfstandige
delen, die op verschillende momenten zijn geschreven.
- zes boeken wereldkroniek (waarvan het zesde het eigenlijke
'Chronicon Tielense' genoemd kan worden).
Dit gedeelte is door
een anoniem auteur uit Tiel samengesteld en in de periode
tussen 1450 en 1455 op schrift gesteld.
- het tweede gedeelte is een zestiende-eeuwse continuatie
met beschrijvingen van, naar alle zekerheid de Tielse
pastoor Peter van Teeffelen. Het betreft de jaren 1552 -
1566.
- het derde gedeelte vormt een topografische beschrijving
van het Heilige Land van de schrijver van de wereldkroniek
en op schrift gesteld rond 1450.
Het handschrift is met
regelmatige hand achter elkaar doorgeschreven met een
minimum aan correcties, een netversie dus. Alle
hoofdstuktitels onderstreepte de auteur met rode inkt. Hij
plaatst verwijzingen in de kantlijn en laat stukken blanco
voor nieuwe informatie of aanvullingen. Hij wist blijkbaar
hoe het geheel er uiteindelijk uit moest gaan zien. Toch zou
hij er niet in slagen zijn 'levenswerk' te voltooien.
Wordt vervolgd.
De volgende keer gaan we
op zoek naar de auteur van de kroniek.
Tekst: Henk van de Graaf
Bronnen: De Tielse kroniek, Jan Kuys, Leontien de Leeuw,
Valentijn Paquay en Remi van Schaik, Uitgeverij Verloren, 1983.
Afbeeldingen: Copyright
Atlas van Stolk
|
