In onze regio is al veel boerenland op de schop gegaan. Natuurontwikkeling en Ruimte voor de rivier zijn de drijfveren van dit proces. Door deze ingrepen vallen er bij lage waterstanden honderden hectaren slik droog, waarvan pionierplanten zoals bruin cypergras, hazenpootje en klein vlooienkruid profiteren. Sinds kort komt ook goudknopje in de Biesbosch voor.

Binnenzee
Na graafwerk veranderden uitgestrekte landbouwpolders in brede geulen met ondiepe oeverzones en aangelegde eilanden. Op 7 mei 2008 stak prins Willem Alexander symbolisch een dam bij de Bandijk door, waardoor de polder Hardenhoek (onderdeel van de Noordwaard) in een zoetwatergetijdengebied veranderde. Sindsdien schommelt het waterpeil in dit natuurontwikkelingsgebied Bij noordwestenwind verandert dit jonge natuurgebied in een grote binnenzee terwijl het bij aanhoudende oostenwind bijna leeg loopt. Vooral in jaren met warme zomers en lage waterstanden, ontstaan er op de grens van water en land, goede vestigingsmogelijkheden voor pionierplanten zoals bruin cypergras. Van de cypergrassenfamilie dringt bruin cypergras het verst noordwaarts door. Het komt onder meer voor in Europa, Engeland, het Oostzeegebied en de noordrand van Afrika. Bruin cypergras is een zeldzame soort in het rivierengebied. Soms verschijnen er geheel onverwacht ook nieuwkomers, zoals goudknopje. Vorig jaar werd deze soort voor het eerst in de Biesbosch gevonden.

Goudknopje. Copyright Jacques van der Neut

Goudknopje is een pionier in hart en nieren. De eerste vondsten van goudknopje in ons land dateren uit omstreeks 1972, na de drooglegging van Zuidelijk Flevoland. Locaties met veel slik vormen een prima stek voor twee andere bekende pioniers: slijkgroen en klein vlooienkruid. Ten opzichte van de tachtiger jaren heeft vooral klein vlooienkruid zich enorm uitgebreid. In de Kort en Lang Ambacht is klein vlooienkruid dominant. Bij eb valt er in deze voormalige landbouwpolder tientallen hectaren slik droog.
 

Klein vlooienkruid. Copyright Jacques van der Neut.

Langs de Hilweg, in de omgeving van het Biesbosch Museum, groeit veel hazenpootje. Voor de bloei zijn deze planten enigszins behaard en sterk wijnrood aangelopen. Tijdens de bloei is de hele plant viltig behaard. Hazenpootje kan een hoogte bereiken van ongeveer dertig centimeter en is een één- of tweejarige plant uit de vlinderbloemenfamilie. Gezien het aantal uitgevoerde projecten zal de Biesbosch voorlopig nog een uitstekend gebied voor pionierplanten blijven. Naarmate de terreinen begroeien zullen zij echter geleidelijk van het Biesboschtoneel verdwijnen. Het onvermijdelijke lot van pioniers.
 

Hazenpootje. Copyright Jacques van der Neut.

Pioniers komen en gaan
Pioniers (planten en vogels) komen als eersten en zullen geleidelijk door andere soorten worden verdrongen. Pionierplanten moeten zonder enige vorm van beschutting zien te overleven. Zand bevat nauwelijks voedingsstoffen en bovendien is er niet altijd sprake van vochtige omstandigheden. De temperaturen kunnen op warme zomerdagen extreem hoog zijn. Pionierplanten hebben door een wijd vertakt wortelstelsel in het algemeen een snelle groei. De tijd die dergelijke planten kunnen besteden aan groei, bloei en zaadvorming is immers relatief kort. Als ze afsterven en een beetje humus vormen in de voedselarme bodem, graven ze in feite hun eigen graf. De wat voedselrijkere bodem biedt mogelijkheden voor soorten die wat meer eisen stellen aan hun leefomgeving. De pioniers verdwijnen dan en worden opgevolgd door ruigtekruiden. Dit proces heet successie en het eindstadium bestaat in de meeste gevallen uit bos.